Franchise Sözleşmesi

I. Franchise Sözleşmesi Nedir?

Franchise, zaman ve tecrübeyle oluşmuş pratik bilgileri ve işletmeye ilişkin sınai hakları kullandırma sistemidir. Franchising; tanınmış bir markanın, oluşmuş bir imajın belli bir bedel karşılığında, belli standartlar içinde, bağımsız yatırımcıya kullandırılmasıdır.

Franchise sözleşmesinin tarafları franchise alan ve franchise verendir. Franchise veren, kendisine ait dağıtım, işletme ve pazarlama sistemini, know-how, marka, ticaret unvanı ve işletmeyi tanıtıcı unsurlar gibi gayri maddi değerleri franchise alana kullandırmaktadır. Alan ise kendi ad ve hesabına olarak sözleşmeye konu mal ve hizmetlerin sürümünü artırmakta, desteklemekte, talimatlara uymakta ve belli bir ücret ödemektedir.

Franchise sözleşmesinde franchise verenin asli edimleri; franchise alanı franchising sistemine dahil etmek, desteklemek ve yardım etmektir. Franchise alanın borçları ise ücret ödemek ile hizmetlerin sürümünün artırılması faaliyetlerini yürütmektir.

Yargıtay tarafından franchise sözleşmesinin tanımı; “Bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın belirli bir süre şart ve sınırlamalar dahilinde işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek sağlamak suretiyle imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünü olup, birbirinden bağımsız iki taraf arasında meydana getiren sözleşmesel ilişki” olarak yapılmıştır.¹

Sözleşme ile taraflar arasında sürekli bir birliktelik meydana gelmektedir. Franchising yöntemi ile franchise veren, ağını genişletmektedir. Ürünleriyle belli bir standarda ve bununla birlikte başarıya sahip olan işletme sisteminin sahibi franchise verendir. Sözleşmenin diğer tarafı ise bağımsız olarak faaliyetlerini sürdürerek sistemin içinde yer alan unsurları kullanma imtiyazı sağlanan, dış ilişkide bağımsız ancak iç işleyişte franchise verene karşı bağlılığı bulunan, franchise alandır. Franchise alan, franchise verenin talimatlarına franchise faaliyetiyle sınırlı olarak sıkıca bağlıdır.

II. Franchise Sözleşmesinin Kurulması ve Unsurları

Franchise sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Tarafların karşılıklı ve birbirlerine uygun irade beyanlarıyla kurulmaktadır. Bu sözleşme, kanunda düzenlenmemiştir. Sözleşme, franchise verene ait ve franchising sisteminde yer alan işletme adı, marka, tanıtıcı unsurlar gibi gayri maddi değerlerin kullanım iznini de içermektedir. Lisans sözleşmesine konu edimleri de içermektedir. Lisans sözleşmesi edimlerine ilişkin kısımların yazılı olarak yapılması zorunludur. Bu sebeple geçerli olması için franchise sözleşmesinin de yazılı olarak yapılması gerekmektedir.

Franchise sözleşmesi, sürekli borç ilişkisi ihtiva eden, çerçeve ve standart bir sözleşmedir. Sözleşmenin unsurları;

• Franchise alanın kendi ad ve hesabına hareket etmesi,
• İçinde kapsamlı edimler bütünü içeren franchising sistemi,
• Tarafların farklı iktisadi seviyelerde bulunmaları sebebiyle, sürümü artırmak amacıyla meydana
  getirdiği dikey işbirliği,
• İmaj bütünlüğü,
• Rekabet etmeme yükümlülüğü,
• Franchise alanın sisteme dahil olması ve kullanması karşılığında verdiği ücrettir.

Franchise alan, işletmesi franchise verenden ayrı ve bağımsız bir tacirdir. Sermayeyi getirmekte, riskleri üstlenmektedir. Franchise sisteminde mal veya hizmetin temini, standartları, fiyatı, işletme donanımı ve personel kıyafetleri gibi özellikler, önceden belirlenmektedir.

Sözleşmenin en önemli kısımlarından biri gayri maddi değerlerin kullanılmasıdır. Gayrimaddi değerler;

• Marka,
• İşletme adı,
• Amblem,
• Sembol,
• İşletme dekorasyonu,
• Know-how ve bunun gibi işletmenin ayırt edici unsurlarıdır.

III. Franchise Sözleşmesinin Çeşitleri

1. Ürün Franchise – İşletme Franchise Sözleşmeleri

Ürün franchise sözleşmesi; franchise verenin, gayri maddi değerlerin kullanım hakkını franchise alana verdiği sözleşmedir. Bunun karşılığında franchise alanın ise bunun karşılığında franchise verenin mallarının sürümünü yapmayı borçlandığı sözleşmedir. Esas olan marka ya da ticari unvanın kullanılmasıdır. Ürünleri, franchise veren üretmektedir. Franchise verenin denetim ve kontrolü daha ağırdır. Örnek olarak otomobil satış mağazaları ve benzin istasyonları verilebilmektedir.

İşletme franchise sözleşmesi,bütün gayri maddi değerleri kullanmayı içeren bir işletme sistemiyle franchise alanın, franchise verenin ağına dahil edilerek mal ve hizmet sürümünü içeren sözleşmedir. Franchise veren; eğitim, yönetim, muhasebe ve kontrol gibi alanlarda da destek sunmaktadır. Ürün franchise sözleşmesinde, franchise alana işletme yönetimi ile ilgili daha fazla serbesti tanınmaktadır. İşletme franchise sözleşmesinde kontrol, ağırlıklı olarak franchise verendedir. Fast food zincirleri bu sözleşmeye örnek gösterilebilecektir.

2. Mal, Hizmet Ve Üretim Franchise Sözleşmesi

Mal franchise sözleşmesi; franchise alanın belirli malların sürümünü yaptığı sözleşmedir. Franchise alan, franchise veren ya da onun belirlediği üçüncü bir kişiden malları almaktadır. Ve bunların sürümünü, franchise verenin kontrolünde ve onun işletme standartlarına uygun olarak yapılmaktadır. Franchise alan, mal ve hizmetlerden yararlanan kimselerin aydınlatılması ve satış sonrası destek verilmesi konularını da üstlenmektedir. Kozmetik satış firmaları örnek gösterilebilir.

Hizmet franchise sözleşmesi, franchise alanı franchise verenin işletme standartlarına uygun olarak ve onun talimatları doğrultusunda bir hizmetin görülmesini üstlendiği sözleşmedir. Bu türde mal satımı ile birlikte belli mallar franchise alan tarafından da imal edilebilmektedir. Hizmet franchise sözleşmesinde
mal ve hizmetlerden yararlanan kimselere hizmeti doğrudan doğruya franchise alan sunmaktadır. Kuaförler buna örnek gösterilebilecektir.

Üretim franchise sözleşmesi, franchise alanın, franchise veren ya da onun gösterdiği üçüncü bir kimseden malın imalatı için gerekli hammaddeleri satın alarak üretimi ve ürettiği malın sürümün yapmayı üstlendiği sözleşmedir. Coca-Cola buna örnek olarak gösterilebilecektir.

3. Üretici -Perakendeci-Toptancı Franchise Sözleşmeleri

Franchise veren taraf üretici ise ve malları satım hakkını kendi işletme sistemine uygun bir biçimde franchise alan perakendeciye veriyorsa burada üretici-perakendeci franchise sözleşmesi bulunmaktadır. Bu türde franchise verenin edimi malları üretip göndermek, franchise alanın ise bu malın sürümünü yapma yükümlülüğü bulunmaktadır.

Franchise alan toptancı sıfatını taşıyorsa üretici toptancı franchise sözleşmesi bulunmaktadır. Malın nasıl üretileceğine ilişkin ticari sırları, knowhow gibi teknik bilgileri franchise verenden öğrenen franchise alan, üretimi yaparak perakendeciye satmaktadır. Bu yöntemde üretici firma, toptancılara hammaddeleri ya da konsantreleri göndermektedir. Toptancı franchise alan ise son şeklini vererek sürümünü sağlamaktadır.

Sözleşmenin her iki tarafının da perakendeci olduğu durumdaperakendeci-perakendeci franchise sözleşmesi vardır. Franchise veren perakendeci, ağını genişletmek amacıyla diğer bir perakendeciyi sistemine dahil etmektedir.

4. Yavru Şirket Franchise- Master Franchise Sözleşmeleri

Franchise veren franchise sözleşmesini kendi yapabileceği gibi, yavru şirketler vasıtasıyla da yapabilmektedir. Sözleşme yavru şirketler aracılığı ile yapılıyorsa işletme sistemi ve gayri maddi değerlerin asıl sahibi gerçek franchise veren ana şirket olmasına rağmen sözleşmede franchise veren, yavru şirkettir. Bu şekilde alt franchise veren ilişkisi kurulmaktadır.

Franchise verenin, ulusal ya da uluslararası franchise sözleşmesi yapma yetkisini üçüncü bir kişiye bıraktığı sözleşmelere ise master franchise sözleşmesi adı verilmektedir. Bu franchise sözleşmesi türünde franchise alana, bir ülke ya da bölgede franchise sözleşmesi yapma yetkisi verilerek üçüncü kişilere karşı franchise veren konumuna getirilmektedir.

5. Tabiiyet- Ortaklık Franchise Sözleşmeleri

Tabiiyet franchise sözleşmesinde franchise alan taraf, franchise verene ve onun oluşturduğu işletme sistemi anlayışına tabii olmaktadır. Burada taraflar arasında bir ast-üst ilişkisi bulunmaktadır. Franchise alanın edimi, franchise verenin emir ve talimatlarına uyarak sürümü desteklemek ve franchise verenin çıkarlarına uygun hareket etmektir.

Ortaklık franchise sözleşmesinde taraflar sistemin yönetimine, yeni stratejiler geliştirilmesine taraflar eşit derecede katkı sağlamakta ve eşit yetkilere sahip olmaktadır.

IV. Franchise Sözleşmesinde Tarafların Hak ve Yükümlülükleri

1. Franchise Verenin Hak ve Yükümlülükleri

Bu sözleşme, karşılıklı ve iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Verenin asli borçları;

• Sözleşme öncesi aydınlatma ve bilgilendirme,
• Gayri maddi değerleri kullandırma,
• Franchise alanı koruma ve destekleme,
• Gerekli mal ve malzemeleri teslim etme,
• Belli bir bölgede üçüncü kişilerle franchise sözleşmesi kurmama ve mal göndermeme borcudur.

Franchise veren, işletmenin kurulması için gerekli yatırım miktarı, ödeme şekli ve zamanı, işletme faaliyetlerinin yürütülmesine ilişkin yöntemler, sözleşme boyunca vereceği destek ve yapacağı yardımlar, yükümlülükler, reklam giderleri, kazançlar ve muhtemel sonuçlar konusunda franchise alanı bilgilendirmelidir.

Franchise veren, franchise alana, sözleşme konusu mal ve hizmetlerin sürümünü yapmak amacıyla kullanacağı işletme için, kurulumda ve donanımda yardım etmekle yükümlüdür. Yardım etmesi gerekenler;

• Bina satın alımı ya da kiralama,
• Bölgeye ilişkin analizler yapma,
• Malzemelerin temin edileceği kişileri tespit etme,
• İşletmede istihdam edilecek personellerin genel niteliklerini belirleme ve bunların istihdam edilmesine yardım etme,
• Kredi ve finansman konusunda yol gösterme,
• İşletme için gereken yasal izinlerin alınması,
• İşletmenin faaliyetlerinin başlayacağına yönelik gerekli reklamları yapmadır.

Franchise alana ve personeline gereken eğitim desteğini vermelidir. Veren hem kendisi reklam yapmalı, hem de franchise alanların yapacağı reklamlar için standartlar belirlemelidir. Franchise veren franchise alana, belli bir bölgede üçüncü kişilerle franchise sözleşmesi kurmamayı taahhüt edebilmektedir. Bu suretle tekel hakkı verebilmektedir. Bu durumda başka işletmelerle franchise sözleşmesi kurmama yükümlülüğü de bulunacaktır.

2. Franchise Alanın Hak ve Yükümlülükleri

Franchise alanın temel borçları; sürümü destekleme ve ücret ödeme borcudur. Ödemesi gereken ücretler; giriş ücreti, dönemsel ücret ve reklam ücreti olarak üçe ayrılmaktadır. Giriş ücreti, franchise verenin, gayri maddi değerlerin kullanımına izin vermesi ve işletmenin kuruluşu sırasında franchise alana verdiği işyeri bulma, işletme donanımı, personel eğitimi, dizayn, muhasebe gibi destekleri karşılığı franchise alan tarafından bir defaya mahsus ödenen belli bir miktar paradır.

Dönemsel ücret (royalty); franchise alanın, franchising sistemini kullanmasına verilen izinle birlikte franchise verenin ticari başarısından yararlanarak ve bu sistemin getirdiği diğer avantajlarla gelir elde etmesi dolayısıyla ödemesi gereken ücrettir. Sürekli bir şekilde gerçekleşen ürün tedariki, know how aktarımı ve diğer teknik yardımlar için, tarafların isteğine bağlı olarak bir defada ya da taksitler halinde belli dönemlerde yapılmaktadır. Bu ücret genellikle franchise alanın cirosuna göre kararlaştırılır ve aylık olarak ödenir. Genellikle yüzde bir ila yüzde on arası bir orana tekabül etmektedir.

Reklam ücreti, merkez tarafından, reklam ve pazarlama için yapılan toplu harcamalara yönelik kurulan fona, ciro ile orantılı ödenen bedellerdir. Bunun haricinde kendi bölgesinde sürümü artırmak amacıyla
yapacağı reklam ve pazarlama masrafları için de belli bir miktar para ayrılmasının kararlaştırılabilecektir.

Franchise alanın ücret ödemesine ilişkin yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumunda ise temerrüde düşerse temerrüt ihtarının yapılması gerekmektedir. Temerrüde ilişkin bu ihtarda faiz de talep edilebilecektir.

Franchise alan, ilgili mal ve hizmetlerin, kendi ad ve hesabına faaliyet göstererek sürümünü artırma borcu
altındadır. Franchise sözleşmesinde kararlaştırılabilecek tekel hakkı ile sözleşme sırasında franchise alanın rekabet etmeme borcu olabilir. Ayrıca sözleşme sonrası rekabet yasağı anlaşması yapılabilecektir.

Kendisinin kullanımına izin verilen ticaret unvanı, işletme adı, marka, patent, know-how ve tanıtıcı unsurları kullanmalıdır. Bu yükümlülüğe aykırı davranışları, yeknesak imajın sarsılmasına sebep
olabileceği gibi sürümün hiç ya da gereği gibi yapılamamasına da neden olabilecektir.

Personel istihdamı, personel kıyafetleri, işletme donanımı ve görünümü, hizmet sunumundaki genel ilkeler, eğitimler, reklamlar gibi işletmeyi ilgilendiren pek çok konuya uymalıdır. Rekabet etmeme borcu, sır saklama borcu, bilgi ve hesap verme borcu vardır.

V. Franchise Sözleşmesinin Sona Ermesi

Franchise sözleşmesi, sürekli bir borç ilişkisi içermektedir. Bu sebeple fesih ile sonlandırılabilecektir. Sözleşmede tarafların borçlarını bizzat ifa etme yükümlülüğü bulunmaktadır. Taraflardan birinin ölümü,
ehliyetini kaybetmesi veya iflası durumlarında, taraflar sözleşmede aksini açıkça kararlaştırmamışsa, sözleşme kendiliğinden sona erecektir. Bunun yanı sıra ikale yoluyla taraflar anlaşarak her zaman sona erdirebilecektir.

Belirsiz süreli ya da belirli bir süre ile sınırlı olarak yapılabilmektedir. Sözleşmede bir süre belirlenmişse, bu durumda sözleşme, belirlenen sürenin dolması ile kendiliğinden sona ermektedir. Uzatma kaydının açıkça mevcut olduğu ve belirlenen sürenin kesin olduğu durumda ise sürenin dolmasının akabinde sözleşme, yine belirli bir süre için uzatılmış olacaktır. Ancak uzatma kaydı açıkça yer almış olmasına rağmen kesin bir süre tespiti mümkün değilse veya belirlenen süre bitmiş olduğu halde taraflar sözleşmeyi sürdürüyorsa sözleşme artık belirsiz süreli olarak kabul edilecektir.

Olağan fesih ile noter aracılığıyla, taahhütlü mektupla telgrafla veya güvenli elektronik imza
kullanılarak sona erdirilebilmektedir. Olağan fesih hakkının kullanılabilmesi için sözleşmenin belirsiz süreli olması gerekmektedir. Belirli süreli sözleşmelerde olağan fesih hakkının kullanılabilmesi, tarafların sözleşmede bunu açıkça kararlaştırmasıyla mümkündür. Olağan fesih hakkının kullanılması gereken süre, taraflarca kararlaştırılmış fesih bildirim süresidir. Eğer ki taraflarca kararlaştırılmamışsa altı aylık süre, olağan fesih süresi olarak kabul edilmektedir.

Olağanüstü fesih hakkı ise taraflardan birinin, somut olaya göre değişiklik gösteren bir haklı sebebinin bulunması halinde sözleşmenin sona erdirilmesidir. Franchise sözleşmesinin feshi için haklı sebepler, taraflar açısından sözleşmesel ilişkinin devamını çekilmez kılacak durumlardır. Örnek olarak;

• Franchise alanın ücret ödeme borcuna aykırı davranması,
• Kişisel önemli yeteneklerini yitirmesi,
• Uzun süren ekonomik verimsizlik hali,
• Belirlenen ciroya ulaşamama,
• Franchise alanın hüküm giymesi,
• Özensizlik,
• Franchise alanın sürümü destekleme görevini gereği gibi yapmaması,
• Know-how’un sözleşmeye aykırı şekilde kullanılması ya da açıklanması,
• Haksız rekabet teşkil eden fiiller gösterilebilecektir.

Yargıtay tarafından franchise sözleşmesinde taraflardan birine tek taraflı sözleşmeyi fesih yetkisi verilmesinin sözleşme serbestisi içinde mümkün olabileceği belirtilmektedir. Ancak bu yetkinin kullanılmasının dürüstlük kuralına uygun olması gerekmektedir.²

VI. Franchise Sözleşmesinin Sona Ermesinin Sonuçları

Franchise sözleşmesinin sona ermesiyle kural olarak franchise alanın, gayri maddi değerleri kullanmama ve kendisine teslim edilenleri iade borcu bulunmaktadır. Sözleşmenin sona ermesinin en önemli sonuçlarından biri ise franchise alan tarafından denkleştirme hakkı talep edilebilmesidir.

Franchise alanın, franchise veren tarafından ödenmeyen alacakları varsa, bu alacaklar ödeninceye kadar iade ile yükümlü olduğu şeyler üzerinde hapis hakkının bulunmaktadır. Alan, sözleşme sonlanmış olsa dahi, franchise verenin zarar göreceği durumlardan kaçınmalı ve onun menfaatlerine de uygun olacak şekilde davranmalıdır.

Franchise sözleşmesinde taraflarca açıkça kararlaştırılmadığı müddetçe franchise alanın bir rekabet
etmeme yükümlülüğü mevcut olmayacaktır. Fakat sözleşme ile kararlaştırılması durumunda franchise alanın rekabet yasağına uyması gerekecektir.

Sözleşmenin beklenen sürede sona ermesi durumunda franchise alanın, tüm ücreti ifa etmesi gerekmektedir. Ancak sözleşmenin belirlenen süreden önce sona ermesi durumunda bu ücretin franchise
alana iadesi gerekmektedir. Ücret iadesinin, tüm sözleşme süresi ile geçen süre oranlanarak sebepsiz zenginleşme hükümlerince yapılması gerekmektedir.

Franchise sözleşmesi süresince franchise alanın, piyasadaki ticari faaliyetleri ve gösterdiği çaba sonucunda franchise verenin piyasadaki mal ve hizmet sürümünü artırması, yeni ve sabit bir müşteri çevresi sağlaması ve sözleşmenin sonlandırılmasına rağmen franchise verenin, bu kazanımlardan tek taraflı olarak faydalanmaya devam etmesi durumunda franchise alan, bu kazanım karşılığında
hakkaniyet gereği denkleştirme talebinde bulunabilmektedir. Franchise alanın emeğine karşılık olan bedel için öne sürülen bu denkleştirme talebine ise, müşteri ya da portföy tazminatı adı verilmektedir.

Denkleştirme talebi hakkının franchise sözleşmesinde anlaşılarak taraflarca ortadan kaldırılması olanaksızdır. Denkleştirme talebi için ilk şart, tekel hakkıdır. İkinci olarak franchise sözleşmesinin sona ermiş olması gerekmektedir. Sözleşmenin, franchise alan tarafından haklı olmayan bir nedenle sonlandırılması ya da franchise veren tarafından haklı nedenle sonlandırılması durumunda denkleştirme talep edilemeyecektir.

Üçüncü şart ise franchise verenin, franchise alanın sözleşme süresince gösterdiği çaba neticesinde,
franchise sözleşmesi sonrası da kalıcı olarak önemli miktarda kazanım ya da müşteri çevresi elde edecek olmasıdır. Dördüncü şart, franchise alanın, franchise verene kazandırdığı bu müşteri çevresi nedeniyle sözleşme sonrası kazanç kaybına uğramasıdır. Franchise alanın kazancı, mal ve hizmet sürümünden
edeceği kar üzerinden hesaplanmaktadır. Bu durumda kaybın tespiti, müşteri çevresi katkısının iş hacmine göre oranlanmasıyla yapılmaktadır.

Denkleştirme talebi franchise alan tarafından ileri sürülmeli ve franchise verenin menfaat sağladığını, kendisinin de kayba uğradığını ispat etmelidir. Denkleştirme talebine ilişkin dava, 1 yıl içerisinde açılmalıdır. Davanın açılacağı mahkeme, franchise verenin yerleşim yerindeki asliye ticaret mahkemesidir.

VII. Uluslararası Franchise Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk

Franchise sözleşmeleri, yabancılık unsuru taşıyabilmektedir. Bir uluslararası franchise sözleşmesine uygulanacak hukuku tespit edebilmek için, öncelikle tarafların buna yönelik bir tercihinin bulunup
bulunmadığının incelenmesi gerekmektedir. Taraflar, franchise sözleşmesine ilişkin meydana gelebilecek uyuşmazlıklara yönelik uygulanmasını istedikleri hukuku sözleşme ile belirleyebileceklerdir.

Tarafların uygulanacak hukuka yönelik bir tercihi bulunmuyorsa sözleşmeyle en sıkı ilişkili hukuk
uygulanacaktır. Sözleşmeyle en sıkı ilişkili hukuk, karakteristik edim borçlusuna göre belirlenmektedir. Önemli olan edimler, başarıya ulaşmış dağıtım sisteminin sahibi olan franchise verenin edimleridir. Bu nedenle tarafların bir hukuk seçimi yapmadığı durumda franchise verenin işyerinin bulunduğu yer hukuku
uygulanacaktır.

Eğer ki bir çerçeve sözleşme olan franchise sözleşmesine uygulanacak hukuk tarafların iradesiyle belirlenmişse, sonradan yapılacak olan münferit sözleşmelere de bu hukuk uygulanacaktır.

Avukat Ece Deniz Vardar

İletişim

Bizi Arayın : +90 212 909 86 34

Mail Gönderin : info@ballawfirm.com

whatsApp →

1. Yargıtay 19. Hukuk Dairesinin 2001/819 Esas, 2001/4917 Karar Sayılı ve 25.06.2001 Tarihli Kararı ↩︎
2. Yargıtay 19. Hukuk Dairesinin 2004/7174 Esas, 2005/2029 Karar Sayılı ve 01.03.2005 Tarihli Kararı ↩︎