Birden Çok Nitelikli Halde Sonuç Cezanın Belirlenmesi

Bazı suç düzenlemelerinde birden çok nitelikli hal mevcuttur. Failin eylem veya eylemlerinin birden çok nitelikli hale sebebiyet vermesi durumunda sonuç cezanın ne şekilde belirleneceği sorun teşkil eder. Birden çok nitelikli halde sonuç cezanın belirlenmesi konusunda hem mevzuat hem de içtihatlar yardımcı olmaktadır.

I. Cezada Nitelikli Hal

Ceza hukukunda nitelikli hal kavramı “suçun kanunlarda belirtilen şekillerde işlenmesi ile suçun temel şeklini, daha ağır veya daha hafif hale getiren türü” olarak tanımlanmaktadır. başka bir ifadeyle suçun nitelikli halleri; suçun hukuki vasfını değiştirmemek kaydıyla, suçun temel şeklinde yer alan maddi ve manevi unsurlara eklenen ve sonuç olarak cezayı artıran veya azaltan özel sebeplerdir.

Suçun nitelikli halleri, taksirli suçlar haricinde her suç tipi bakımından mümkündür. Ancak bununla birlikte yalnızca kanunda açıkça belirtilen suçlar bakımından kabul edilmiştir. Bu sebeple kanunda ilgili suç için nitelikli hal açıkça yer almıyorsa, nitelikli hal hükümleri uygulanmayacaktır.

Ceza miktarının belirlenmesi ilişkin düzenleme Türk Ceza Kanunu’nun 61’inci maddesinde yer almaktadır. Burada yer alan genel esaslar doğrultusunda suçun nitelikli hallerinin bulunması durumunda ceza miktarının hangi sırayla ve ne şekilde artırılacağı belirlenmiştir.

TCK’nın 61’inci maddenin dördüncü fıkrasında “Bir suçun temel şekline nazaran daha ağır veya daha az cezayı gerektiren birden fazla nitelikli hallerin gerçekleşmesi durumunda; temel cezada önce artırma sonra indirme yapılır.” hükmüne yer verilerek temel ceza miktarında sırasıyla önce artırım yapılacağı daha sonra indirim hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir.

Suçun nitelikli hallerinin bulunması ihtimalinde suçun hem temel şeklinden hem nitelikli hallerinden dolayı ayrı ceza verilmeyip tek ceza verilecektir. Ayrıca buna ek olarak, suçun nitelikli halleri seçimlik olarak düzenlenmiş ve somut olay bakımından fail birden fazla nitelikli hali gerçekleştirmişse nitelikli hale ilişkin ceza belirlenirken Türk Ceza Kanunu’nun 61’inci maddesinin birinci fıkrasındaki ölçütler kullanılarak üst sınıra yaklaşılacaktır.

Türk Ceza Kanunu’ndaki düzenlemelere baktığımızda bazı suçların daha ağır cezayı gerektiren nitelikli hallerinde yapılacak olan artırım orana göre yapılırken bazı suçların cezasının artırımı ise miktara göre yapılmaktadır.

II. Ceza Belirlenirken Orana Göre Artırım

Suçun nitelikli halinin yaptırımı, temel halindeki ceza miktarını oran olarak artırabilmekte veya azaltabilmektedir. Cezada oransal artırım veya indirim yapılan durumlarda, ilk önce suçun temel şekli için, alt ve üst sınırlar arasında somut ceza belirlenmektedir. Ardından suçun temel şekli için belirlenen somut ceza miktarı üzerinden, suçun nitelikli hali için öngörülen ceza artırımı yapılmaktadır.

Suçta birden fazla oransal artırım bulunan farklı nitelikli haller mevcutsa, suçun artırımı sırasıyla yapılacaktır. Örneğin taksirle yaralama fiilinin temel cezası 3 aydan 1 yıla kadar hapis veya adli para cezasıdır. Taksirle yaralama fiili, mağdurun vücudunda kemik kırılmasına neden olması halinde (89/2-b) verilecek ceza yarı oranında artırılacaktır. Mağdurun iyileşmesi olanağı bulunmayan bir hastalığa veya bitkisel hayata girmesine (89/3-a) neden olmuşsa aynı zamanda bir kat artırılacaktır. Yaralama fiili hem mağdurun kemiğinin kırılmasına hem de iyileşme olanağı bulunmayan bir hastalığa yakalanması durumunda önce temel ceza üzerinden yarı oranda artırım yapılacak daha sonra ortaya çıkan ceza miktarı üzerinden bir kat artırım yapılırak ceza belirlenecektir.

Cezanın oransal artırılmasını gerektiren seçimlik olarak düzenlenen nitelikli hallerin birden fazlası aynı olayda meydana geldiğinde bir kez artırım yapılacaktır. Ancak söz konusu durum suçun işleniş biçimi dolayısıyla temel cezayı etkileyecek ve suçun temel şekli bakımından üst sınıra yaklaşılarak temel ceza üzerinden nitelikli hal sebebiyle oransal artırım yapılacaktır.

Bir Örnek Olarak Kasten Yaralama Suçu

Kasten yaralama suçu; altsoya karşı, silahla ve canavarca hisle işlendiğinde (TCK m. 86/ 3- a, e, f) tek bir cezaya hükmedilecektir. Çünkü kanun, seçimlik hareketlerden birinin gerçekleşmesini, cezalandırmak için yeterli görmektedir. Ancak bu ceza verilirken alt ve üst sınırların olduğu suçlar bakımından alt sınırdan uzaklaşılarak temel cezanın belirlenmesi gerekmektedir. ¹

Bir Örnek Olarak Çocuğun Cinsel İstismarı

Çocucuğun cinsel istismarı eyleminin (103/1), insanların toplu olarak bir arada yaşama zorunluluğunda bulunduğu ortamların sağladığı kolaylıktan faydalanmak suretiyle (103/3-b) ve  vasi, eğitici, öğretici, bakıcı, koruyucu aile veya sağlık hizmeti veren ya da koruma, bakım veya gözetim yükümlülüğü bulunan kişiler tarafından (103/3-d) işlenmesi halinde suçun temel hali üzerinden tek bir artırım yapılacak ancak temel cezanın alt sınırından uzaklaşılarak ceza verilecektir.

Suçta hem oransal artırım hem indirim bulunan nitelikli haller mevcutsa, temel ceza üzerinden önce artırım yapılacak, artırılan ceza miktarı üzerinden indirim yapılacaktır.

III. Ceza Belirlenirken Miktara Göre Artırım

Cezada miktarsal artırım yapılan durumlarda, suçun temel şekli üzerinden değil doğrudan nitelikli hali üzerinden temel ceza belirlenecektir.

Miktarsal artırım öngören seçimlik nitelikli haller bulunuyorsa ve birden fazla nitelikli hal meydana
gelmişse bu durumda temel cezanın belirlenmesinde cezanın üst sınırına yaklaşılacaktır. Örneğin 106’ncı maddenin kinci fıkrasında tehdit suçunun seçimlik nitelikli halleri düzenlenmiştir. Bunların birden fazlasının bir arada işlenmesi durumundan ceza belirlenirken tek bir ceza verilecektir. Fakat üst sınıra yaklaşılarak ceza verilecektir.

Suçta miktarsal ceza artırımı/indirimi öngören farklı nitelikli haller bulunuyorsa ve birden fazla nitelikli hal gerçekleşirse bu durumda en ağır cezayı gerektiren nitelikli hal üzerinden somut ceza belirlenecektir. Bununla birlikte birden fazla nitelikli hal meydana geldiği için üst sınıra yaklaşılacaktır. Örneğin nitelikli hırsızlık suçuna ilişkin 142. maddenin 1. fıkrasında yer alan nitelikli hallerin karşılığı olarak üç yıldan yedi yıla kadar hapis cezası, 2. fıkrasında yer alan nitelikli hallerin karşılığı olarak beş yıldan on yıla kadar
hapis cezası öngörülmüştür. Somut olayda hırsızlık suçunun hem “kamu yararına veya hizmetine tahsis edilen eşya hakkında” (142/1-a) hem “yetkisi olmadığı halde resmi sıfat takınarak” (142/2-f) işlenmesinde daha ağır cezayı öngören 2. fıkra kapsamındaki beş yıldan on yıla kadar hapis cezası üzerinden temel ceza belirlenecek, birden fazla nitelikli halin gerçekleşmesinden dolayı üst sınıra doğru yaklaşılacaktır.

IV. Örneklerle Birden Çok Nitelikli Halde Sonuç Cezanın Belirlenmesi

Türk Ceza Kanunu’nun 61’inci maddenin beşinci fıkrasında “Yukarıdaki fıkralara göre belirlenen ceza üzerinden sırasıyla teşebbüs, iştirak, zincirleme suç, haksız tahrik, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı ve cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebeplere ilişkin hükümler ile takdiri indirim nedenleri uygulanarak sonuç ceza belirlenir.” hükmüne yer verilerek sonuç cezanın nasıl belirleneceği düzenlenmiştir. Suçun nitelikli hallerine ilişkin somut ceza belirlendikten sonra fıkradaki sıralama doğrultusunda sonuç ceza tespit edilecektir.

Orana Göre Artırım Gerektiren Birden Fazla Nitelikli Hal Bulunması Durumunda Cezanın Belirlenmesi

Yukarıda bahsettiğimiz üzere cezayı artıran nedenlerin birden fazlası aynı maddenin aynı fıkrasında veya
bendinde düzenlenip aynı oranda gerçekleşirse, artırım her bir fıkra sayısı kadar uygulanmayarak yalnızca bir kez uygulanacaktır. Ancak somut olayda birden fazla artırım nedeninin gerçekleşmesinden ötürü alt sınırın üstünde bir artırım gerçekleştirilecektir.

Yargıtay 3. Ceza Dairesi bir kararında “Eşi olan mağduru silah kabul edilen çatal ve kaşık fırlatarak yaralayan sanığın … birden fazla nitelikli hal ile yaralama suçunu işlediği, bu nedenle 86/2 uyarınca temel ceza belirlenirken alt sınırdan uzaklaşarak belirlenmesi gerektiği…” ² hükmüne yer verilerek nitelikli halin ne şekilde uygulanması gerektiği ifade edilmiştir.

Miktara Göre Artırım Gerektiren Birden Fazla Nitelikli Hal Bulunması Durumunda Cezanın Belirlenmesi

Suçun nitelikli hali temel cezada miktara göre bir artış getiriyorsa ve miktara göre artışa sebep olan birden fazla nitelikli hal mevcutsa yalnızca daha ağır cezayı gerektiren nitelikli hal üzerinden ceza verilecektir.

Örneğin Yargıtay Ceza Genel Kurulu bir kararında aynı duruma işaret edilmiş ve “…Köprülü Mehmet Paşa Camii içerisinde bulunan tabloyu çalmak suretiyle TCK’nun 142. maddesinin 1. fıkrasının ( a ) bendinde düzenlenen “Kamu kurum ve kuruluşlarında veya ibadete ayrılmış yerlerde bulunan ya da kamu yararına veya hizmetine tahsis edilen eşya hakkında” ve 2. fıkrasının ( h ) bendinde düzenlenen “Herkesin girebileceği bir yerde bırakılmakla birlikte kilitlenmek suretiyle ya da bina veya eklentileri içinde muhafaza altına alınmış olan eşya hakkında” olmak üzere hırsızlık suçunun iki farklı nitelikli halini ihlal eden sanığın, suçun daha ağır cezayı içeren nitelikli hali olan TCK’nun 142. maddesinin 2. fıkrasının ( h ) bendi uyarınca cezalandırılması gerekmektedir.” ³ hükmüne yer verilmiştir.

Hem Orana Hem Miktara Göre Artırım Gerektiren Birden Fazla Nitelikli Hal Bulunması Durumunda Cezanın Belirlenmesi

Bir suçun hem miktarsal hem de oransal artırım veya indirim öngören hükümler kapsamında değerlendirilmesi gerektiğinde, cezanın belirlenmesi aşamasında izlenecek yöntem bakımından doktrinde ve Yargıtay içtihatlarında kabul gören yaklaşım, önce miktarsal artırımın esas alınması, ardından oransal artırımların uygulanmasıdır.

Örneğin, Türk Ceza Kanunu’nun 152’nci maddesinde mala zarar verme suçunun nitelikli hallerinden biri olan “kamu kurum ve kuruluşlarına ait eşyaya zarar verme” fiili için bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası öngörülmüş (miktarsal artırım), aynı maddenin ikinci fıkrasında ise “patlayıcı madde kullanarak işlenmesi” hâlinde cezanın bir kat artırılacağı (oransal artırım) belirtilmiştir. Bu durumda, failin eyleminin her iki nitelikli hali de taşıdığı varsayılırsa, önce bir yıldan dört yıla kadar olan miktarsal artırım aralığında temel ceza, örneğin iki yıl olarak belirlenmeli; ardından bu temel ceza, oransal artırım hükmü uyarınca bir kat artırılarak dört yıl hapis cezasına ulaşılmalıdır.

Avukat Gökçe Aral

İletişim

Bizi Arayın : +90 212 909 86 34

Mail Gönderin : info@ballawfirm.com

whatsApp

Dipnotlar

1. Yargıtay 10. Ceza Dairesi’nin 201/15747 Esas, 2023/2500 Karar sayılı ve 21/03/2023 tarihli kararı. ↩︎
2. Yargıtay 3. Ceza Dairesi’nin 2013/9204 Esas, 2013/43261 Karar sayılı ve 02/12/2013 tarihli kararı. ↩︎
3. Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 2016/2-833 Esas, 2017/115 Karar sayılı ve 28/02/2017 tarihli kararı. ↩︎