Portföy Yönetim Şirketi Nedir ve Nasıl Kurulur?

Hızla gelişen ve değişen dünyada kişiler, finansal kaynaklarını profesyonel bir şekilde yönetmek amacıyla çeşitli kişi ve kurumlardan hizmet almaya başlamıştır. Bu bağlamda, paranın ve bağlı finansal varlıkların yönetimini kapsayan portföy yönetimi hizmeti önem kazanmıştır. Bu yazımızda, portföy yönetimi hizmetinin hukuki boyutu incelenecek; portföy yönetim hizmeti tanımlanacak, portföy yönetim şirketlerinden söz edilecek, bireysel ve kolektif portföy yönetimi ayrımı yapılacak ve şirket kuruluşu için gerekli şartlar ele alınacaktır.

I. Portföy Kavramı

Portföy Yönetim Şirketleri Tebliği’nin 3. maddesi, portföyü; para, sermaye piyasası araçları, kıymetli madenler ve SPK tarafından uygun görülen diğer varlık ve işlemler olarak tanımlar. Bu nedenle portföy yalnızca paradan ibaret değildir. İçinde menkul kıymetler ve finansal değeri olan tüm varlıklar bulunur. Sermaye Piyasası Kanunu’na göre menkul kıymet; payları, pay benzeri kıymetleri, bu paylara ilişkin depo sertifikalarını, borçlanma araçlarını ve menkul kıymetleştirilmiş varlıklara dayalı araçları kapsar. Bu geniş içerik nedeniyle portföyü bir menkul kıymetler bütünü ya da finansal varlıklardan oluşan bir cüzdan olarak tanımlamak mümkündür.

II. Portföy Yönetimi

Portföy yönetimi, yatırımcının hedeflerine ulaşması için yapılan tüm yatırım işlemlerini kapsar. Daha açık bir ifadeyle, yatırımcının sahip olduğu menkul kıymetlerin seçilmesi, bunların portföye hangi oranda dahil edileceğinin belirlenmesi ve bu sürecin teknik yöntemlerle yürütülmesi portföy yönetiminin konusunu oluşturur. Portföy yönetiminin temel amacı, yatırımcının varlıklarını zarardan koruyarak en verimli şekilde yönetmektir. Porföy yönetimi sayesind ekişiler stcok market (borsa) üzerinde işlem yapabileceklerdir.

Bu nedenle sermaye piyasası mevzuatı, portföy yönetim faaliyetlerini ayrıntılı şekilde düzenler ve portföy yönetim şirketlerine çeşitli yükümlülükler getirir. Bu yükümlülükler Sermaye Piyasası Kanunu ve buna bağlı Tebliğler çerçevesinde uygulanır.

III. Portföy Yönetim Şirketi

Kolektif portföy yönetimi hizmeti, sadece Portföy Yönetim Şirketleri (PYŞ) tarafından sunulabilmektedir. Buna karşılık, bireysel portföy yönetimi hizmeti, Portföy Yönetim Şirketleri’nin yanı sıra Aracı Kurumlar ve Mevduat Kabul Etmeyen Bankalar tarafından da yerine getirilebilmektedir. Portföy Yönetim Şirketi, Sermaye Piyasası Kanunu’nun (“SPKn.”) 55. maddesinde “ana faaliyet konusu yatırım fonlarının kurulması ve yönetimi olan anonim ortaklık” şeklinde tanımlanmış olup, bu şirketlerin kurulması ve faaliyete geçebilmesi için Kuruldan izin alınması zorunludur. Buna ilişkin usul ve esaslar ise Kurul tarafından belirlenmektedir.

SPKn.’nun 37/1-ç maddesi uyarınca portföy yönetimi hizmeti, yatırım hizmetleri ve faaliyetleri kapsamında sayılmıştır. Bu hizmeti yürütecek şirketlerin hem kuruluş hem de faaliyet izni almaları zorunluluğu Kanun’un 39. maddesinde açıkça düzenlenmiştir. Anılan maddede, yatırım hizmetlerinin düzenli bir uğraşı veya ticari/mesleki faaliyet olarak yürütülmesi için Kuruldan izin alınmasının zorunlu olduğu hükme bağlanmıştır.

Bu kapsamda, Portföy Yönetim Şirketleri ve Bu Şirketlerin Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Tebliği’nin (“PYŞİT”) 8. maddesi, kuruluş iznini müteakip portföy yöneticiliği faaliyetine başlanabilmesi için Kurulca verilen kuruluş izninin tebliğinden itibaren en geç üç ay içinde faaliyet izni başvurusunda bulunulması gerektiğini düzenlemektedir. Faaliyet iznine ilişkin diğer şartlar yine aynı maddenin devamında ayrıntılandırılmıştır. Dolayısıyla, faaliyet izninin verilmesi PYŞİT m. 5’te düzenlenen Kuruluş İzni’nin alınmasına bağlıdır.

A. Portföy Yönetim Şirketlerince Verilebilecek Hizmetler

Portföy Yönetim Şirketlerince sunulabilecek hizmetler, yalnızca portföy yönetimi ile sınırlı değildir. SPKn.’nun 38. maddesi uyarınca PYŞ’lerin verebileceği yan hizmetler şu şekilde sıralanmaktadır:

a) Sermaye piyasalarına ilişkin danışmanlık hizmetleri sunulması
b) Yatırım hizmetleri ve faaliyetleri ile sınırlı olmak üzere kredi veya ödünç verilmesi ile döviz hizmetleri sunulması
c) Sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlemlerle ilgili yatırım araştırması ve finansal analiz yapılması veya genel tavsiyede bulunulması
ç) Aracılık yüklenimi faaliyetinin yürütülmesine ilişkin hizmetlerin sunulması
d) Borçlanma veya başka şekillerde finansman sağlanmasında aracılık hizmeti verilmesi
e) Servet yönetimi ve finansal planlama yapılması
f) Kurulca belirlenebilecek diğer hizmet ve faaliyetlerin yerine getirilmesi

Bununla birlikte PYŞİT’in 16. maddesi uyarınca Portföy Yönetim Şirketleri aracılık faaliyetlerinde bulunamaz.

B. Bireysel ve Kolektif Portföy Yönetimi Ayrımı

PYŞİT’e göre portföy yöneticiliği, bireysel ve kolektif portföy yöneticiliğini kapsar. Tebliğ’de kolektif portföy yöneticiliği, müşterilere ait portföylerin onların adına ve menfaatine vekil sıfatıyla yönetilmesi olarak tanımlanmıştır. Buradaki “müşteri” kavramı kolektif yatırım kuruluşlarını ifade eder (PYŞİT m. 3/1-i). Bu yönüyle kolektif portföy yöneticiliğini bireysel portföy yöneticiliğinden ayıran temel unsur, hizmetin kolektif yatırım kuruluşlarına yönelik olmasıdır.

Kolektif portföy yöneticiliği; yatırım fonları, yatırım ortaklıkları, emeklilik fonları ve yabancı kolektif yatırım kuruluşlarının portföylerinin yönetiminden ibarettir. Buna karşılık bireysel portföy yöneticiliği, gerçek ve tüzel kişilerin mali durumları, risk tercihleri ve yatırım süreleri dikkate alınarak portföylerin oluşturulması ve yönetilmesi faaliyetidir. Bu hizmet, Yatırım Hizmetleri Tebliği (YHİT) m. 37’de ayrıca düzenlenmiştir.

Her iki faaliyet türünün de Kurul’dan izin almış Portföy Yönetim Şirketleri tarafından yürütülmesi esastır. Bununla birlikte mevzuatta bireysel portföy yöneticiliğine ilişkin açık bir tanım yer almamaktadır. PYŞİT yalnızca kolektif portföy yöneticiliğini tanımlamış, bireysel portföy yöneticiliği için ise önemli bir istisna öngörmüştür. PYŞİT m. 39’a göre, bireysel portföy yöneticiliği faaliyeti için şirketlerin Tebliğ’deki kuruluş iznini alması yeterli olup, kolektif portföy yöneticiliğinde olduğu gibi faaliyet izni alınması zorunlu değildir.

Bu çerçevede bireysel portföy yöneticiliği hizmeti; Portföy Yönetim Şirketleri’nin yanı sıra Yatırım ve Kalkınma Bankaları ile Aracı Kurumlar tarafından da sunulabilmektedir. Buna karşılık kolektif portföy yöneticiliği, yalnızca Portföy Yönetim Şirketleri tarafından yürütülebilen bir faaliyettir. Öğretide de kolektif portföy yöneticiliğinin istisnai nitelikte olduğu belirtilmektedir.

IV. Portföy Yönetim Şirketi Nasıl Kurulur?

Portföy yönetim şirketi yalnızca anonim şirket olarak kurulabilmektedir. Şirket kurmadan önce Sermaye Piyasası Kurulu’ndan gerekli izinlerin alınması gerekmektedir. Portföy Yönetim Şirketi kurmak için gereken başlangıç sermayesi tutarı 75.000.000-TL’dir. PYŞ kurmak isteyenlerin iki aşamalı bir süreci tamamlaması gerekir:

A. Kuruluş İzni

Kurucular SPK’ya başvurur. Şartlar:

• Anonim ortaklık şeklinde kurulma,
• Payların nama yazılı olması,
• Başlangıç sermayesinin en az 75.000.000 TL olması,
• Kurucuların belirli suçlardan mahkum olmaması,
• Mali güç ve itibara sahip olunması,
• Ortaklık yapısının şeffaf olması.

B. Faaliyet İzni

PYŞ, kuruluş tamamlandıktan sonra SPK’dan faaliyet izni alır. Bunun için şirket;

• Sermaye yeterliliğini sağlar,
• Portföy saklayıcısıyla sözleşme yapar,
• Yeterli sayıda portföy yöneticisi ve araştırma uzmanı istihdam eder,
• İç kontrol, risk yönetimi ve teftiş birimini kurar,
• Bilgi işlem altyapısını oluşturur.

Faaliyet izni verilen PYŞ, portföy yöneticiliği faaliyet yetki belgesi almaya hak kazanır.

C. Kimler Portföy Yönetim Şirketi Kurabilir?

Aşağıdaki nitelikleri sağlayan kişiler PYŞ kurabilir:

• Müflis olmayan, konkordato ilan etmemiş, mali itibarı yerinde kişiler
• Türk Ceza Kanunu’nda belirli suçlardan mahkum olmayan kişiler
• Muaccel vergi borcu bulunmayanlar
• SPK tarafından daha önce faaliyeti iptal edilen kuruluşlarda sorumluluğu olmayan kişiler
• Yeterli mali güce sahip gerçek veya tüzel kişiler

V. Yabancılar Portföy Yönetim Şirketi Kurması

Portföy yönetim şirketlerinin yalnızca anonim şirket türünde olabileceğiden bahsetmiştik. Bu doğrultuda yabancı kişiler de gerekli izinleri alarak anonim şirket türündeki portföy yönetim şirketini kurabilmektedir. Ancak yabancıların şirket kurması için çalışma izni ve diğer koşulların karşılanması gerekmektedir. Yabancıların PYŞ kurması genel şirket kuruluşuna göre daha yoğun denetime tabidir. Konuyla ilgili Yabancı Şirket Ortakları ve Müdürlerinin Çalışma İzni ve Şirket Nasıl Kurulur makalelerimize göz atabilirsiniz.

VI. Portföy Yönetim Şirketleri Hangi Alanlarda Faaliyet Gösterir?

PYŞ’ler SPK’dan gerekli izinleri alarak aşağıdaki alanlarda faaliyet gösterebilir:

• Yatırım fonu kurma ve yönetme
• Bireysel portföy yönetimi
• Yatırım danışmanlığı (ayrıca yetki belgesi gerekir)
• Yatırım araştırması ve finansal analiz
• Girişim sermayesi yatırım fonu yönetimi
• Gayrimenkul yatırım fonu yönetimi
• Yurt dışı yatırım fonlarının Türkiye’de pazarlanması
• Sınırlı kredi ve ödünç işlemleri

PYŞ’ler aracılık faaliyetinde bulunamaz ve mevduat toplayamaz.

VII. Portföy Yönetimi Sözleşmesinin Hukuki Niteliği

Sermaye Piyasası Kanunu’nda portföy yönetim sözleşmesine dair özel düzenlemeler bulunmamaktadır; bu husus Tebliğlere bırakılmıştır. Bu nedenle portföy yönetim sözleşmesi, Kanun’da isimli bir sözleşme türü olarak yer almaz. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi¹ de menkul kıymet alım-satım (portföy yönetim) sözleşmelerinin vekalet, komisyon ve vedia sözleşmelerine ilişkin unsurların bir kısmını veya tamamını içeren karma nitelikli sözleşmeler olduğunu kabul etmiştir.

Doktrinde ve uygulamada, bireysel portföy yönetim sözleşmesi vekalet akdinin hükümlerin ağırlıkta olduğu bir sözleşme olarak görülmektedir. Ancak her uyuşmazlıkta sözleşmenin niteliği ayrı ayrı değerlendirilir ve sorumluluk sınırını hakim tarafından belirlenmektedir.

Portföy yöneticisi, getiri taahhüt etmez; yalnızca portföyleri özenle ve dikkatle yönetir ve SPKn ile ilgili Tebliğlerde öngörülen yükümlülüklere uyar. Bu yükümlülüklere uygun davrandığında sorumluluktan kurtulabilmektedir.

Ayrıca, portföy yönetim şirketi çalıştırdığı personelin portföy yönetimi kapsamındaki eylemlerinden TBK m. 116 uyarınca sorumludur.

Sözleşmenin Tarafları

Portföy yönetim sözleşmesinin taraflarıu hzimeti sunan ve hizmeti alan taraflardır. Ülkemizde portföy yöneticiliği faaliyetinde bulunabilecek olanlar, bir başka deyişle portföy yönetim sözleşmesinde portföy yöneticiliği hizmetini sunacak olan tarafı oluşturanlar, portföy yönetim şirketleri, aracı kurumlar ve mevduat kabul etmeyen bankalardır.

Hizmet alan taraf ise yatrımcıdır. Portföy yönetim sözleşmesinde yetkili kurumun karşısında ya bir bireysel ya da bir kurumsal yatırımcı bulunmaktadır. Aynı zamanda, yatırımcı, yetkili kurum karşısında müşteri olarak yer almakta ve tasarruflarını sermaye piyasasında değerlendirdiği için de tasarruf sahibi olarak nitelendirilmektedir.

Özetle Portföy Yönetim Şirketi

Portföy yönetim şirketleri, sermaye piyasalarında yatırımcıların profesyonel yönetim hizmeti almasını sağlayan kurumlardır. PYŞ’ler sıkı SPK denetimine tabidir, belirli kuruluş ve faaliyet şartlarını sağlamak zorundadır. Yabancı yatırımcılar da Türkiye’de PYŞ kurabilmektedir. Ancak mevzuata tam uyum sağlamaları gerekmektedir.

Avukat Gökçe Aral

İletişim

Bizi Arayın : +90 212 909 86 34

Mail Gönderin : info@ballawfirm.com

whatsApp →

Dipnotlar

1. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi 2016/ 5065 Esas, 2017/4098 Karar Sayılı Kararı. ↩︎