İmza İncelemesi

I. İmza İncelemesi Nedir?

İmza, bir kimsenin yazılı bir beyanı onayladığını, kabul ve tasdik ettiğini belirtmek için kullandığı el ürünüdür. Hukuken imza kişinin adını ve soyadını kendi el yazısı ile yazmasıdır. ^{1 2} Bu haliyle imza işaretten farklıdır.

Eren, imzayı, “İmza, kişinin kimliğini gösteren, onu belirleyen ve diğerlerinden ayıran bir işarettir. Borç altına girme iradesini ve özellikle beyan iradesini kesin olarak açıklar, tamamlayıp ortaya koyar.” olarak tanımlamıştır. ³

Hukuk yargılamasında imza incelemesi, imzaya itiraz edilmesi halinde imzanın itiraz eden kişinin elinin ürünü olup olmadığı konusunda yapılan incelemedir. Başlatılan icra takibinin dayanağı olan belgede bulunan imzaya itiraz eden borçlunun itirazını bertaraf etmek isteyen alacaklı, genel mahkemelerde itirazın iptali davası açar. Nitekim imzanın borçluya ait olduğunu ispat külfeti alacaklıdadır. ⁴ Bu genel mahkemede mahkeme, itiraz edilen imzanın borçluya ait olup olmadığını bilirkişi incelemesi marifetiyle tespit edecektir.

Bilirkişi incelemesi yapılabilmesi için imzaya itiraz eden kişiden mahkemede imza örneği alınır. Bununla beraber imza itirazında bulunan kişinin daha önceden resmi kurumlara vermiş olduğu imza örnekleri mahkeme tarafından ilgili kurumlardan talep edilmektedir. Bilirkişi imzaya itiraz edeninin itiraz ettiği belge üzerindeki imzası ile kurumlardan gelen ve mahkemede verdiği imza örnekleri üzerinden bir inceleme yapar. Bu incelemeyi yaparken uyması gereken bir takım kıstaslar bulunmaktadır. Bu kıstasların neler olduğunu inceleyeceğiz.

II. İmza İncelemesinde Kullanılan Usuller

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 2001 tarihli kararında⁵ imza incelemesinin bilirkişi tarafından hangi ölçütler dikkate alınarak hazırlnaması gerektiği ifade edilmiştir. Güncel uygulamada da halihazırda söz konusu karar atıf yapılmakta ve Yargıtay’ın bu belirlediği ölçütler esas alınmaktadır. Buna göre herhangi bir belgedeki imzanın veya yazının atfedildiği kişiye ait olup olmadığı hususunda yapılacak bilirkişi incelemesi;

• Konunun uzmanı tarafından ve yeterli teknik donanıma sahip bir laboratuvar ortamında, ⁶
• Optik aletler ve incelemenin gerektirdiği diğer cihazlar kullanılarak, grafolojik ve grafometrik yöntemlerle yapılması
• Bu alet ve yöntemlerle incelemeye konu ve karşılaştırmaya esas belgelerdeki imzanın tersim, seyir, baskı derecesi, eğim doğrultu gibi yönlerden taşıdığı özelliklerin tam ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde belirlenip kararlaştırılması,
• Sonucunda imzanın atfedilen kişiye ait olup olmadığının dayanakları gösterilmiş, tarafların, mahkemenin ve Yargıtay’ın denetimine elverişli bir raporla ortaya konulması,
• Gerektiğinde karşılaştırılan imzanın hangi nedenle farklı veya aynı kişinin el ürünü olduklarının fotoğraf ya da diğer uygun görüntü teknikleriyle de desteklenmesi şarttır.

İmza incelemesine esas olacak belgelerin itiraza konu belgeden önce verilmiş yakın tarihli belgeler olması gerekmektedir. İtiraza konu belgeden önce tarihli belge bulunamzsa belgeden sonraki tarihli belgeler, bu da temin edilemezse ise borçlunun mahkemde alınan imzası incelemeye esas alınır. Sağlıklı bir sonuç alınabilmesi için inkar edilen imzanın atıldığı tarihten öncesinde veya mümkün olduğu kadar yakın tarihlerde düzenlenen belgeler bulunan imzalar mahkeme tarafından toplanmalı ve ona göre bilirkişi incelemesi yapılması gerekmektedir.

Bununla beraber Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre fotokopi üzerinden imza incelemesi yapılması mümkün değildir. İmza incelemesine esas olacak borçlunun eşverişli imzalarının bulunduğu belgelerin asıllarının getirtilmesi ve bunlar üzerinden inceleme yapılması gerekmektedir.⁷

Adli İmza İncelemesi Terimleri: Aidiyet ve Sahtecilik Nasıl Tespit Edilir?

Adli imza incelemesi, belgelerdeki yazı veya imzaların gerçekliğini ve kime ait olduğunu tespit eden bilimsel bir süreçtir. Hukuki anlaşmazlıklar ve sahtecilik davalarında kritik rol oynayan bu alanda, uzmanların kullandığı temel imza inceleme kriterleri ve sahtecilik yöntemlerini bilmek önemlidir. İşte imza incelemesinde en sık kullanılan terimler ve kısa açıklamaları.

İmzanın Bireysel Özelliklerini Belirleyen Temel Kriterler

Bir imzanın sahibini kimliklendirmek için incelenen ve her insanda farklılık gösteren en önemli motor alışkanlıklarıdır.

Tersim Biçimi (Genel Şekil/Form), imzanın kağıt üzerindeki ilk göze çarpan genel tasarımı, şekli ve modelidir. İmzanın harf karakteri içerip içermediği veya tamamen çizgisel hatlardan mı oluştuğu bu terimle ifade edilir.

İşleklik Derecesi (Çizgi Kalitesi), imzanın atılışındaki el becerisi, akıcılık ve serbestlik düzeyidir. Yüksek işleklik, imzanın hızla ve duraksamasız atıldığını gösterir; düşük işleklik ise tereddüt ve yitime (sahtecilik) işaret edebilir.

Alışkanlıklar (Motor Alışkanlıkları), imza sahibinin yıllar içinde otomatikleşmiş, bilinçsizce oluşan ve o kişiye özgü olan temel yazım hareketleridir (örneğin harf bağlantı noktaları, kalemi koyma/kaldırma şekli).

İstif (Düzenleme), imzanın belge üzerindeki konumu, kapladığı alan ve diğer yazı veya çizgilere göre yerleşim düzenidir.

Eğim, imza içindeki harflerin veya çizgisel unsurların dikey eksene göre sağa veya sola doğru gösterdiği açısal eğikliktir.

Doğrultu (Seyir), imzanın satır hizasına göre izlediği genel yönelimdir. Düz, yukarı tırmanan veya aşağı inen bir seyir izleyebilir.

Hız (Tempo), imzanın atılma süresi ve ritmidir. Hızlı atılan imzalarda çizgiler daha akıcıyken, taklit amacıyla yavaş atılan imzalarda çizgilerde kesiklik gözlenebilir.

Baskı Derecesi (Presyon), imza atılırken kalemin kağıt üzerine uyguladığı kuvvetin şiddeti, sürekliliği ve dağılımıdır. Baskıdaki ritmik değişimler, aidiyet tespiti için hayati önem taşır.

Harf/Grama Oluşumu, imza içerisindeki tek tek harflerin, şekillerin veya çizgisel vuruşların nasıl oluşturulduğu, başlangıç ve bitiş noktaları, kavisleri ve kesintileri gibi yapısal özellikleridir.

Çizgi Kalitesi, çizgilerin titrek, dolambaçlı, kesik kesik veya pürüzsüz ve sürekli olması gibi fiziksel görünüm özellikleridir.

Fulaj İzi (Baskı İzi), kalemin kağıt üzerine yaptığı baskı sonucu oluşan, gözle zor görülen, kağıdın alt tabakasındaki derin izlerdir. Elektrostatik cihazlarla (ESDA) tespit edilir ve önemli bir sahtecilik kanıtı olabilir.

İmza İncelemesinde Temel Kavramlar

Adli inceleme sürecinde karşılaşılan durumları tanımlayan ana kavramlardır.

Doğal Sapma (Doğal Varyasyon), bir kişinin kendi attığı imzalar arasında bile görülen, yorgunluk, stres veya zemin farkı gibi nedenlerden kaynaklanan istemsiz ve doğal farklılıklardır.

İnkâr Kastı, bir kişinin, imzaladığı bir hukuki işlemden (senet, sözleşme) sonra kaçınmak amacıyla kendi imzasını bilerek ve isteyerek bozarak atmasıdır. ⁸

Aidiyet (Aidiyet Tespiti), inceleme konusu imzanın (şüpheli), mukayese materyalleri ile karşılaştırılarak imza sahibine ait olup olmadığının bilimsel yöntemlerle belirlenmesidir.

Mukayese Materyali (Örnek İmzalar), inceleme için referans alınan ve imza sahibine ait olduğu kesinleşmiş olan geçmiş tarihli veya huzurda alınan imzaların bütünüdür.

İstiktap, mahkeme kararıyla, imza sahibinden adli makamlar huzurunda alınan yeni imza örnekleridir.

Sahtecilik Yöntemleri ve Sonuçları

Bir imzanın sahte olduğunu gösteren yöntemler ve hukuki sonuçları açıklayan terimlerdir.

Taklit, sahtecinin, orijinal imzayı örnek alarak veya serbestçe çalışarak (ezberleyerek) benzerini oluşturmaya çalıştığı sahtecilik eylemidir.

Üstten Kopya (Çakışma), orijinal imzanın, ışık kaynağı yardımıyla veya karbon kağıdıyla izi sürülerek şüpheli belge üzerine birebir geçirilmesidir. Bu yöntemde çizgilerde sıklıkla titreme görülür.

Montaj/Transfer, imzanın bir başka belgeden fotoğraf, tarama veya baskı teknolojisi kullanılarak şüpheli belgeye yapıştırılması veya aktarılmasıdır.

Tahrifat, bir belgenin üzerindeki metnin, rakamların veya imzanın dışındaki içeriğin kazıma, silme veya ekleme yoluyla değiştirilmesi işlemidir.

Aldatma Kabiliyeti, sahteciliğin, uzman olmayan kişiler tarafından bile kolaylıkla anlaşılamayacak kadar profesyonelce yapılmış olması durumudur. Hukuken sahteciliğin cezalandırılması için bu niteliğin varlığı aranır.

İmza İncelemesini Yapan Kurumlar

İmza incelemesi Adli Tıp Kurumu, Kriminal Polis Laboratuvarları, Jandarma Kriminal Daire Başkanlığı ve Üniversitelerin ilgili enstitüleri tarafından yapılmaktadır. Ancak yerleşik Yargıtay içtihatlarına göre bu kurumların herhangi birinden alından raporun bir diğerine üstünlüğü yoktur. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2009 tarihli bir kararında⁹ Adli Tıp Kurumu Başkanlığı Fizik İhtisas Dairesi Adli Belge İnceleme Şubesisin imza incelemesinde son merci olduğuna dair bir düzenleme bulunmadığını ve raporun söz konusu kurumdan alınmasının ona bir üstünlük tanınmayacağı hükmüne yer verilmiştir.

III. İmza İncelemesine İlişkin Bilirkişi Raporuna İtiraz

Bilirkişi raporu yeterli, anlaşılır, eksiksiz ve bilimsel verilere uygun olması gerekmektedir. Bilirkişi kendisinden istenen hususu tam ve doğru olarak öğrenmeli, görüşü istenen konu için yeterli araştırmayı yapmalı ve son olarak da araştırması sonucunda elde etmiş olduğu verileri doğru şekilde yazmalı ve ifade edebilmesi gerekmektedir. Rapor giriş, gelişme ve sonuç bölümlerine ayrılmış olmalı, raporda sade bir dil kullanılmaldıır. ¹⁰

Alanında uzman bilirkişiler tarafından hazırlanan bilrikişi raporunda bulunması gerekken bazı unsurlar bulunmaktadır:

• Tarih, sayı ve başlık
• İnceleme talebinin hangi makamdan veya kimden geldiği
• Tespiti istenen konu ve incelemenin amacı
• Aynı amaç ile daha önce yapılmış olan inceleme raporları
• Hangi belgelerin incelemeye konu olduğu
• Hangi belgelerin karşılaştırmaya konu olduğu
• İncelemede kullanılan yöntemler ve cihazlar
• İncelemede bulunan ve tespit edilen hususlar
• İnceleme sonucu varılan kanaat
• İncelemeyi yapan kişinin ismi
• Soy ismi ve imzası
• Raporun ekleridir.

Bilirkişi raporunda bu unsurların bulunmaması ve yukarıda bahsettiğimiz Yargıtay’ın kabul ettiği kritlerin dikkate alınmaması halinde bilirkişi raporuna itiraz etmek mümkündür. İtiraz üzerine mahkemenin yeniden rapor alması gerekmektedir. Bu kritlerler dikkate alınmadan hazırlanan raporun hükme esas alınması kararın bozulma sebebidir.

Bilirkişi raporuna itirazda dikkat edilmesi gereken bir diğer husus daha önce imzasına itiraz edilmemiş bir çekin bilirkşi imcelemesinde karşılaştırmaya esas belge olarak kullanılamamasıdır. Yani daha sade bir anlatımla, borçlunun geçmişte ödenmiş çeklere ilişkin bir imza itirazında bulunmaması daha sonra yapılacak bir takipte imza inkarında bulunmasını engellemeyecektir. Borçlunun imzasına itiraz ettiği öeki ödemiş olması daha sonra o imzaya itiraz edemeyeceği anlamına gelmez. Bu nedenle ödenmiş çek üzerindeki imza karşılaştırmaya elverişli belge olarak kabul edilmemektedir. Bilirkişi incelemesinin resmi kurumlardan toplanan karşılaştırmaya elverişli belgelerle yapılması gerekmektedir. ¹¹

Kuvvetle ihtimal – Kuvvetle Muhtemel Değerlendirmesi

Bilirkişi raporunda imzanın borçluya ait olup olmadığının tespit edilememesi durumu borçlunun lehine yorumlanmalıdır. Böyle bir durumda imzanın borçluya ait olduğu kesin olarak tespit edilemediği için imza itirazı reddilemez. Bu durum borçlu lehine yorumlanmalı ve yeniden rapor alınması gerekmektedir. ¹² Kuvvetle ihtimal ya da kuvvetle muhtemel imza incelemesi kesin ispat olarak kabul edilmeyecektir. ¹³

Mürekkep Yaş İncelemesi Mümkün mü?

Ülkemizde mürekkep yaş incelemesi mümkün değildir. Bu galatı meşhur savunma yıllardır ileri sürülmekte ise de teknik olarak bu konuda inceleme yapılamamaktadır.

Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2017/13-665 Esas ve 2018/1465 Karar sayılı 18/10/2018 tarihli kararında: “…Ülkemiz koşullarında mürekkep yaş tespitinin mevcut durumda mümkün olmadığı yargı camiasınca bilinmesi ve kabul edilmesi…” şeklinde hükümle bu hususa vurgu yapmıştır.

Güncel bir BAM kararında da “…Davacı taraf buna yönelik yazı yaşı incelemesi talep etmiş ise de, benzer dosyalarda, Adli Tıp Kurumu Başkanlığı Fizik İhtisas Dairesi ve Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 2017/665 Esas 2018/1465 Karar 18/10/2018 tarihli kararında da ” Ülkemiz koşullarında mürekkep yaş tespitinin mevcut durumda mümkün olmadığı yargı camiasınca bilinmesi ve kabul edilmesi… Hâl böyle olunca yerel mahkemenin mürekkep yaşı incelemesi yapılmasının gerekli olmadığı yönündeki direnme gerekçesi yerinde ve hukuka uygundur…” şeklinde açıklandığı, buna göre bu yönden bir inceleme yapılmasının mümkün olmadığı,” yönünde hüküm kurmuştur. ¹⁴

Avukat Gökçe Aral

İletişim

Bizi Arayın : +90 212 909 86 34

Mail Gönderin : info@ballawfirm.com

whatsApp →

Dipnotlar

1. 2525 Sayılı Soyadı Kanunu 2’inci maddesi: “Söyleyişte, yazışta, imzada öz ad önde, soy adı sonda kullanılır.” ↩︎
2. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 15’inci maddesi: ” (1) İmzanın, borç altına girenin el yazısıyla atılması zorunludur. Güvenli elektronik imza da, el yazısıyla atılmış imzanın bütün hukuki sonuçlarını doğurur. (2) İmzanın el yazısı dışında bir araçla atılması, ancak örf ve âdetçe kabul edilen durumlarda ve özellikle çok sayıda çıkarılan kıymetli evrakın imzalanmasında yeterli sayılır. (3) Görme engellilerin talepleri halinde imzalarında şahit aranır. Aksi takdirde görme engellilerin imzalarını el yazısı ile atmaları yeterlidir.”
   6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 16’ıncı maddesi: ” (1) mza atamayanlar, imza yerine usulüne göre onaylanmış olması koşuluyla, parmak izi, el ile yapılmış bir işaret ya da mühür kullanabilirler. (2) Kambiyo senetlerine ilişkin hükümler saklıdır.” Kambiyo senetlerinde okuma yazma bilmeyen birinin imza kullanabileceğine dair Yargıtay görüşü hakkında Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 2019/11-253 Esas ve 2022/1036 Karar sayılı 28/06/2022 tarihli kararı. ↩︎
3. EREN, Fikret; Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 22. Baskı, Yetkin, Ankara 2017, s. 289. ↩︎
4. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2008/12-77 Esas, 2008/90 Karar sayılı ve 06/02/2008 tarihli kararı ↩︎
5. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2001/12-436 Esas, 2001/467 Karar sayılı ve 30/05/2001 tarihli kararı ↩︎
6. Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 2014/26185 Esas ve 2015/3500 Karar sayılı 23/02/2015 tarihli kararı : “…itiraza konu imzaların kuvvetle ihtimal borçlunun eli ürünü olduğunun belirtildiği ve bu rapor doğrultusunda imza itirazının reddine karar verildiği anlaşılmakta ise de, raporda imza incelemesinin yeterli donanıma sahip bir laboratuvar ortamında yapılıp yapılmadığı, imza incelemesinin optik aletlerle yapılıp yapılmadığı konusunda açıklık bulunmadığı gibi itiraza konu imza ile mukayese imzalar arasındaki benzerlik ya da farklılıkların fotoğraflama yada diğer görüntüleme yöntemleri ile rapora yansıtılmadığı, ayrıca raporda imzanın borçlunun eli ürünü olup olmadığı konusunda kesin bir kanaatinde bulunmadığı anlaşılmaktadır. O halde mahkemece, yukarda belirtilen kriterler doğrultusunda ehil bilirkişi heyetinden yeniden rapor aldırılarak sonucuna göre karar verilmesi gerekirken yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsizdir…” ↩︎
7. Yargıtay 12. Hukuk Dairesi 2016/1048 Esas, 2016/13844 Karar sayılı ve 11/05/2016 tarihli kararı ↩︎
8. İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 2021/1497 Esas ve 2023/390 Karar sayılı 13/04/2023 tarihli kararı ↩︎
9. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2009/12 Esas, 2009282 Karar sayılı ve 07/10/2009 tarihli kararı ↩︎
10. Yetim, S. (2008) Dijital Kanıt Araştırma Yöntemleri, İstanbul Barosu Dergisi, 82 /3: 1204 – 1205 ↩︎
11. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2017/12-328 Esas, 2019/387 Karar sayılı ve 02/04/2019 tarihli kararı ↩︎
12. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2013/12-1677 Esas, 2015/1012 Karar sayılı ve 11/03/2015 tarihli kararı ↩︎
13. İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 16. Hukuk Dairesi’nin 2021/914 Esas ve 2021/1770 Esas sayılı 20/10/2021 tarihli kararı ↩︎
14. İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 44. Hukuk Dairesi 2022/773 Esas ve 2024/1904 Karar sayılı 21/11/2024 tarihli kararı ↩︎